مراتب روزه‌داری در پس نیّت‌ها نهفته است

وقتى ارزش کارى را که از تو خواسته شده فهمیدى، مى فهمى که شایسته نیست نیّت و هدف روزه، فقط مجازات نشدن یا به دست آوردن پاداش و بهشت و ناز و نعمت باشد.

"وقتى ارزش کارى را که از تو خواسته شده فهمیدى، مى فهمى که شایسته نیست نیّت و هدف روزه، فقط مجازات نشدن یا به دست آوردن پاداش و بهشت و ناز و نعمت باشد؛ گرچه با روزه این دو نیز به دست مى آید بلکه سزاوار است هدف و نیت روزه نزد یکى انسان به خداوند و همسایگى و خشنودى او باشد و حتى از این حد نیز بالاتر آمده و خود این عمل را به خاطر این که انسان را از صفات حیوانى خارج و به صفات روحانى نزدیک مى گرداند، نزدیک شدن به خدا بداند، نه وسیله اى براى نزدیک شدن به او. بعد از درك این مطالب با کمى تأمل مى توانى بفهمى که هر کار یا حال یا سخنى که تو را از مقامهاى بلند حضور در درگاه خدا دور سازد، مخالف مراد مولایت از مشرف نمودن تو به این دعوت و میهمانى است . و راضى نمى شوى در خانه میهمانى این پادشاه بزرگ - که تو را با این نزدیکى و مشرف نمودن نزدیک گردانده است و عالم به نهانى هاى تو و آنچه در قلب تو مى گذرد، مى باشد - در حالى که به تو توجه دارد، از او غافل باشى."

اگرچه رمضان برای آن ها كه ایمان متزلزل و لرزانی دارند و قلب هایشان به غیر خدا متصل است صورت یك تكلیف و مشقت را به خود می گیرد و شاید در خیال خود بپرسند این چه مهمانی ای است كه سراسر مشقت است اما رمضان بر مؤمنان حقیقی در صورت و هیأت یك مشقت ظاهر نمی شود و این تلخی ها و مشقت های تن نیز نزد آن ها گوارا می نماید چون آن ها به این حقیقت پی برده اند كه هرچقدر به تنیدن تن بر گرداگرد روح تن بدهند از آن نعایم سرشار روحانی دور می شوند.

عارف بالله و سالك بزرگ آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی در كتاب "المراقبات" به بخشی از آداب و سلوك، ظرایف و ریزه كاری های معنوی این ماه و روزه داری اش پرداخته است.

شاید برخی این پرسش را مطرح كنند كه چرا خداوند براى میهمانش گرسنگى را انتخاب کرده است، چون نعمتى بالاتر و بهتر از نعمت شناخت، نزدیکى و دیدار خداوند نیست و گرسنگى از راههاى نزدیک رسیدن به آن است . پس مى بینى که روزه تکلیف نیست بلکه خداوند به وسیله آن تو را بزرگ داشته و به خاطر واجب نمودن آن بر ما منت دارد و به همین جهت شکر آن واجب است . و ارزش دعوت خداوند به روزه را در کتابش ، در آیه روزه ، مى فهمى و اگر بدانى که این خطاب ، دعوت تو به سراى پیوستن به خداست ، از آن لذت برده و مى فهمى که علت واجب کردن آن کم خوردن و ضعیف کردن نیروهاست . به همین جهت حیف مى آید که حتى در شب نیز غذا بخورى و ممکن است علت هاى دیگر تشریع روزه را نیز درك کنى .

مراتب روزه داری در پس نیّت ها

اما وقتى ارزش کارى را که از تو خواسته شده فهمیدى ، براى رسیدن به نتیجه خوب در جهت انجام درست و اخلاص در آن تلاش مى کنى. هنگامى هم که هدف از واجب شدن روزه را دانستى، مى فهمى که چه چیزى باعث صفا و روشنى یا تیرگى آن مى شود؛ و معنى این حدیث را مى فهمى که "روزه فقط خوددارى از خوردنى و آشامیدنى نیست و هنگامى که روزه گرفتى، گوش، چشم و زبانت نیز باید روزه بگیرد." حتى در بعضى روایات پوست و مو نیز گفته شده است .

مى فهمى که شایسته نیست نیّت و هدف روزه، فقط مجازات نشدن یا به دست آوردن پاداش و بهشت و ناز و نعمت باشد؛ گرچه با روزه این دو نیز به دست مى آید بلکه سزاوار است هدف و نیت روزه نزد یکى انسان به خداوند و همسایگى و خشنودى او باشد و حتى از این حد نیز بالاتر آمده و خود این عمل را به خاطر این که انسان را از صفات حیوانى خارج و به صفات روحانى نزدیک مى گرداند، نزدیک شدن به خدا بداند، نه وسیله اى براى نزدیک شدن به او. بعد از درك این مطالب با کمى تأمل مى توانى بفهمى که هر کار یا حال یا سخنى که تو را از مقامهاى بلند حضور در درگاه خدا دور سازد، مخالف مراد مولایت از مشرف نمودن تو به این دعوت و میهمانى است . و راضى نمى شوى در خانه میهمانى این پادشاه بزرگ - که تو را با این نزدیکى و مشرف نمودن نزدیک گردانده است و عالم به نهانى هاى تو و آنچه در قلب تو مى گذرد، مى باشد - در حالى که به تو توجه دارد، از او غافل باشى . و راضى نمى شوى که از او روى بگردانى در حالى که به تو روى کرده است. عقل انسان این را از کارهاى بسیار زشت مى داند که حتى دوست حاضر نیست با دوستش چنین عملى انجام دهد؛ ولى خداوند به خاطر مداراى با بندگان، آسان گرفته و تکلیف آنان را کمتر از توانایی شان قرار داده است . بندگان خوب از این هم بالاتر رفته و با آقاى خود در مورد واجب و حرام آن گونه عمل مى کنند که شایسته حق آقایى و بندگى است و کسى را که در این مورد کوتاهى کند، پست و حقیر مى دانند.

سفارش های امام صادق (ع) درباره روزه داری

بندگان صدیق در روزه خود به سفارش های امام صادق علیه السلام عمل مى کنند : "یکى از آنها این است که موقعى که روزه مى گیرى خود را نزدیک به آخرت ببین و با خضوع و خشوع و شکستگى و خوارى باش و مانند بنده اى که از مولاى خود ترسان است ، دلت از عیوب و باطنت از حیله ها و مکرها پاك باشد و خدا از هر چه غیر اوست بیزارى جوى و در روزه خود تنها خدا را سرپرست خود بدان و آنگونه که شایسته است از خداوندى که بر همه غالب است بترس و در روزهایى که روزه مى گیرى روح و بدنت را براى عمل به دستورات او و چیزهایى که از تو خواسته ، فارغ کن." حضرت علیه السلام سفارش های دیگرى نیز نمودند مثل حفظ اعضاى بدن از کارهایى که خداوند ممنوع کرده و مخالف خواسته اوست ، به خصوص زبان، حتى از مجادله و سوگند راست. سپس در آخر روایت فرمود : "اگر به تمام آنچه گفتم عمل کردى ، به تمام آنچه شایسته روزه دار است ، عمل کرده اى و هر اندازه از چیزهایى که گفتم کم کنى ، همان مقدار فضیلت و ثواب روزه ات کمتر مى شود."

این سفارشها را در مورد وظایف روزه دار ببین ، و درباره اثرات آن تأمل نما. کسى که خود را نزدیک به آخرت ببیند، قلب او از دنیا خارج شده و براى او چیزى جز تهیه توشه براى آخرت مهم نخواهد بود . همینطور اگر قلب او شکسته و خاضع و خوار باشد، میلى به غیر خدا نداشته و مایه دلخوشى او کسى جز خدا نیست و کسى که روح و بدن او غرق در یاد، محبت و عبادت خدا شده و روزه او روزه مقربین مى گردد. خداوند به حق دوستانش چنین روزه اى را نصیب ما بفرماید؛ گرچه یک روز در عمرمان باشد.

درجات روزه داری از روزه عوام تا روزه خواص الخواص

روزه عوام: این روزه با خوددارى از مبطلات روزه که فقهاء در رساله هاى خود نوشته اند، تحقق مى یابد.

روزه خواص: با انجام امورى که در روزه عوام گفتیم و جلوگیرى اعضاى بدن از مخالفت با خداوند، روزه خواص تحقق پیدا مى کند.

روزه خواص خواص: این روزه با خوددارى از امور حلال یا حرامى که انسان را از یاد خدا باز مى دارد تحقق مى یابد. هر کدام از دو درجه دوم و سوم نیز انواع زیادى دارد، به ویژه درجه دوم که انواع بیشمار آن به تعداد مؤمنین اصحاب یمین است و حتى هر کدام از خواص، روزه اش به گونه اى است که با روزه دیگرى فرق مى کند و ممکن است عمل بعضى از افراد درجاتى که گفتیم، به عمل درجه بالاتر از خود نزدیک باشد.

منبع: خبرگزاری شبستان